Θλιβεροί Τροπικοί
Η θλίψη για το τέλμα που βιώνει ο δυτικός τρόπος ζωής δεν έχει ορατό τέλος. Η Ελλάδα συνιστά ένα σπουδαίο παράδειγμα της παρακμής του δυτικού πολιτισμικού μοντέλου. Η οικονομία βρίσκεται σε περιδίνηση, το θεμέλιο του δικαίου αγνοείται, οι αναμενόμενες κοινωνικές ισορροπίες έχουν κουρελιαστεί.
Σε αυτό το σκηνικό παρακμής, αναζητά κανείς συνέχεια το άλλο παράδειγμα, την ερμηνεία εκείνη που θα μεταλλάξει αυτή την ατμόσφαιρα φαυλότητας και θα γεννήσει και πάλι την αισιοδοξία. Δεν ισχυρίζομαι ότι τα καταφέρνω, αλλά και μόνο η ανασκόπηση θέσεων γραμμένων ήδη το 1955, που αποδείχτηκαν τόσο, μα τόσο προφητικές, είναι ικανή να αναστείλει για λίγο την επίπονη συνείδηση της παρακμής μας. Σε ποιά θέση αναφέρομαι; Αυτή που εξέφρασε ο Claude Levi-Strauss στο βιβλίο του ‘Θλιβεροί Τροπικοί’:
“Αυτό που με τρομάζει στην Ασία είναι η εικόνα του μέλλοντός μας που αυτή προαπεικονίζει. Ενώ η Ινδιάνικη Αμερική μας κάνει ακόμα να ελπίζομε, αντανακλώντας με τρόπο φευγαλέο, ακόμα και εκεί κάτω, μια εποχή όπου ο άνθρωπος βρισκόταν σε αναλογία με το περιβάλλον του γιατί υπήρχε μια αντάξια σχέση μεταξύ της άσκησης της ελευθερίας του και των συμβόλων που την εξέφραζαν.”
Ο Levi-Strauss ήταν ένας ανθρωπολόγος που πίστευε πως ο δυτικός κόσμος με την υπερβολική σημασία που αποδίδει στην ιστορία, οδηγείται σε συνεχείς εσφαλμένες επιλογές. Η έμφαση στην ιστορία, ταυτόχρονα με τη δραματική απομείωση των επικοινωνιακών φραγμών, οδηγεί στην επικράτηση ενός μονοπολιτισμικού μοντέλου για τον πλανήτη. Χάνεται έτσι ένα είδος σκέψης που οι δυτικοί ονομάζουν ‘πρωτόγονη’ και ο Levi-Strauss ονομάζει ‘άγρια’, υπό την έννοια ότι ουδέποτε εξημερώθηκε (εξ’ ού και το βιβλίο του ‘Άγρια Σκέψη’, ‘Pensée Sauvage’ που είναι ίσως το σημαντικότερο έργο του) και μαζί μ’ αυτό και η όποια δυνατότητα του σύγχρονου ανθρώπου να ταξιδέψει με μια ουσιαστική έννοια του όρου. Στις ‘άγριες’ κοινωνίες, που ο ίδιος χαρακτηρίζει ως ‘κοινωνίες περιορισμένες στην πιό βασική τους έκφραση’, η άγνοια των ιστορικών αλλαγών χρησιμοποιείται σαν μέσο διασφάλισης των κοινωνικών ισορροπιών. Η τάξη που αντιπροσωπεύει αυτή την ισορροπία γίνεται αντιληπτή από τους ινδιάνους ως η προβολή μιας τάξης που προϋπάρχει ήδη από τα μυθικά χρόνια. Αυτό ταιριάζει πολύ με τον τρόπο σκέψης του Levi-Strauss που ως στρουκτουραλιστής αναζητούσε πάντοτε απλά στη δομή τους, επανεμφανιζόμενα μοτίβα, ή όπως λέει ο ίδιος, ‘μη αναμενόμενες αρμονίες’. Αντίθετα, στον δυτικό κόσμο, οι ιστορικές αλλαγές είναι μοχλός κοινωνικών αναταραχών και ανακατατάξεων που οδηγούν τελικά σε αυτό που γνωρίζουμε ως δυτικό πολιτισμικό μοντέλο. Ο Levi-Strauss λέει πως οι ινδιάνοι δείχνουν να αιωρούνται εντός του ιστορικού υγρού, παραμένοντας όμως αδιάβροχοι. Παραλληλίζεται, η ‘άχρονη’ κοινωνία τους με ένα μηχανικό ρολόϊ, που κουρδίστηκε κάποτε και έκτοτε πορεύεται χάρις σε αυτήν την ‘έξωθεν’ δοσμένη ενέργεια. Το πλεονέκτημα αυτής της λειτουργίας είναι ότι πρόκειται για ‘καθαρή’ λειτουργία αφού δεν ξοδεύονται καύσιμα αλλά ενέργεια (αμέποτε δοθείσα). Αντίθετα, η δυτική κοινωνία, παραλληλίζεται με μια θερμική μηχανή (πχ ατμομηχανή) που αναγκάζεται να παράξει την ενέργειά της από καύσιμα και βασίζεται γι αυτό στην αντίθεση θερμού-ψυχρού (φωτιά-θερμό, νερό-ψυχρό). Προφανώς, το θερμό-ψυχρό στην κοινωνία αντιστοιχεί στις κοινωνικές τάξεις και την πάλη αναμεταξύ τους, άλλωστε μη ξεχνάμε ότι ο Levi-Strauss ήταν ένας μαρξιστής. Το πρόβλημα της θερμικής μηχανής έγκειται στο ότι παράγονται καυσαέρια που σε κοινωνικό επίπεδο αντιστοιχούν στην εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, την εγκληματικότητα, την αστυφιλία και όλα όσα γνωρίζουμε ως ‘ασθένειες’ του πολιτισμού μας. Ασθένειες από τις οποίες η Ασία πρόλαβε για τα καλά να μολυνθεί (βλ. bollywood), ενώ η ινδιάνικη Αμερική είχε την ιδιαιτερότητα να περάσει από τη ‘βαρβαρότητα’ στην παρακμή δίχως να γνωρίσει τον πολιτισμό.
Σε μια χώρα όπου τα ‘σύμβολα’ προσωποποιούνται σε πολιτικούς που αγοράζουν σωρηδόν ακίνητα και κολακεύουν το δίκιο του ενός σε βάρος των πολλών, ενώ οι δήθεν ‘άνθρωποι του πνεύματος’ διαμαρτύρονται για το … κάπνισμα, η αναζήτηση μιας νέας αρμονίας ανάμεσα στην κοινωνία και τα σύμβολά της, γίνεται περισσότερο κατανοητή και άρα, περισσότερο επιτακτική. Διαφορετικά, η Ασία περιμένει στη γωνία.
Ενδιαφέρουσες οι παρατηρήσεις. Όμως, πόσο ισχύουν σήμερα τα του 1955; Η ινδιάνικη Αμερική ήταν για πολλά χρόνια ένα must για τους ρομαντικούς – ωστόσο, πόσο ανεπηρέαστη έμεινε από την αστυφιλία των λατινοαμερικανικών χωρών; Η Ασία, πάλι, δεν χωρά σε λίγες φράσεις ούτε φυσικά στην επίκληση του Bollywood. Κατά τη γνώμη μου (αναγκαστικά εκφρασμένη συνοπτικά), το συσσωρευμένο δυναμικό αυτής της ηπείρου “διψά” για μια καλύτερη θέση στον κόσμο και πορεύεται με λιγότερες αρχικές αγκυλώσεις από αυτές της “Δύσης”, που σήμερα βλέπει αμήχανα τα “κεκτημένα” της να βαφτίζονται “χρέος”…
Αγαπητέ Yanko, εκτιμώ πως ισχύουν περισσότερο παρά ποτέ. Κατά πρώτον, η ινδιάνικη αμερική ασφαλώς δεν έμεινε ανεπηρέαστη από την αστυφιλία κτλ γι αυτό άλλωστε σημειώνεται πως πέρασε κατευθείαν από την ‘βαρβαρότητα’ στην παρακμή. Κατά δεύτερον, ναι, η Ασία φυσικά και δεν χωρά σε λίγες φράσεις, αλλά τίποτα -νομίζω- δεν αντιπροσωπεύει καλύτερα τη σημερινή Ασία από το bollywood (που οσονούπω, αγοράζει μέρος του Hollywood, την MGM). Φυσικά και το συσσωρευμένο δυναμικό της αναζητά διέξοδο, αλλά όχι με λιγότερες αγκυλώσεις. Αντίθετα, εγώ θα έλεγα με περισσότερο θράσος, με ελλιπή ανάγνωση των παθών του δυτικού κόσμου, με λιγότερη σοφία και σίγουρα χωρίς ίχνος υπομονής.
Να τα πούμε και από κοντά!
[…] This post was mentioned on Twitter by ehealthgr, Mike_Korinthos. Mike_Korinthos said: Θλιβεροί Τροπικοί http://mystigma.com/archives/1737 […]