Τα Όρια της Διαμαρτυρίας
Στο ερώτημα ποια είναι τα όρια της διαμαρτυρίας, μια συντηρητική προσέγγιση θα απαντήσει ότι κατά κύριο λόγο προσδιορίζονται από το κράτος δικαίου, το νόμο και τους εγγυητές του, δηλαδή πρωτίστως την ανεξάρτητη δικαιοσύνη. Η διαμαρτυρία δεν κρίνεται θεμιτό, κατά την αντίληψη αυτή, να εκτραπεί εκτός της νομιμότητας, ανοίγοντας μπάρες διοδίων, καταστρέφοντας ελεγκτήρια εισιτηρίων, αποκλείοντας την είσοδο σε υπουργεία, πολλώ μάλλον προπηλακίζοντας βουλευτές ή απειλώντας δικαστές. Ύψιστες αξίες της συντηρητικής αυτής προσέγγισης, είναι η ευνομία και η κυβερνησιμότητα της χώρας.
Στο ίδιο ερώτημα, μια κεντροαριστερή αντίληψη θα οριοθετούσε τη διαμαρτυρία με γνώμονα τη δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματα, εξετάζοντας κυρίως εάν η διαμαρτυρία στρέφεται εναντίον δημοκρατικά ειλημμένων και ουσιαστικά νομιμοποιημένων αποφάσεων και κατά πόσον δικαιολογείται με αναφορά στα δικαιώματα της συνάθροισης, της απεργίας, της ελεύθερης έκφρασης, του συνδικαλίζεσθαι ή, αντίθετα, υπερβαίνει το πλαίσιο που κατοχυρώνουν τα δικαιώματα αυτά.
Τέλος, μια αριστερή άποψη θα πρότασσε τους σκοπούς που υπηρετεί η διαμαρτυρία, ιδίως δηλαδή εάν ο σκοπός κρίνεται συμβατός με τις αξίες της ελευθερίας, της ισότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Η διεκδικητική λειτουργία της διαμαρτυρίας «απελευθερώνεται» εδώ ακόμη περισσότερο, διευρύνοντας τα όριά της και τα χρησιμοποιούμενα μέσα.
Καμιά από τις προηγούμενες αντιλήψεις δεν είναι κατ’ ανάγκην ασύμβατη με τις άλλες. Η πρόταξη της δικαιοκρατικής αρχής δεν συνεπάγεται ούτε την απόρριψη της δημοκρατίας, ούτε την αδιαφορία για συγκεκριμένους σκοπούς, παρότι η έννοια της ελευθερίας προφανώς αξιολογείται υπό ένα εντελώς διαφορετικό πρίσμα. Από την άλλη πλευρά, η έμφαση της Αριστεράς (όχι όμως του αριστερίστικου λαϊκισμού) σε μια σειρά από σκοπούς και αξίες, δεν σημαίνει ότι παραμερίζονται οι θεσμοί του δημοκρατικού κράτους δικαίου. Άλλωστε, μια διαμαρτυρία, εν ονόματι οποιουδήποτε σκοπού, που δεν σέβεται τις κατακτήσεις της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου, εμπεριέχει το σπέρμα του αυταρχισμού, της τρομοκρατίας ή της πλήρους αποδιοργάνωσης της κοινωνικής συμβίωσης.
Όλοι εκείνοι, πάντως, που απαιτούν «να καεί το μπουρδέλο η Βουλή», να κλείσουν οι δρόμοι, να αποκλειστεί η πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες ή σχολεία, να κρεμαστούν σε πλατείες οι επίορκοι πολιτικοί και να μετατραπεί η Ελλάδα σε φλεγόμενη έρημο, είναι προφανές ότι δεν εντάσσονται σε καμία από τις προηγούμενες κατηγορίες. Δεν είναι ούτε δεξιοί, ούτε σοσιαλδημοκράτες, ούτε αριστεροί, αλλά ανερμάτιστες προσωπικότητες, τραμπούκοι ή εκτροφείς όφεων. Από την άλλη πλευρά, ούτε όσοι απορρίπτουν μετά βδελυγμίας κάθε διαμαρτυρόμενο «ταραξία», διαδηλωτή ή απεργό αντιλαμβάνονται τι σημαίνει συνταγματική δημοκρατία. Για ορισμένους κύκλους αποτελεί πλέον ντροπή να υπερασπίζεται κανείς κοινωνικές και εργασιακές κατακτήσεις δεκαετιών, ή να απαιτεί ικανοποιητικούς όρους εργασίας, ασφάλισης, περίθαλψης και ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης.
Επιτέλους, η διαμαρτυρία δεν είναι ντροπή, αλλά δικαίωμα και υποχρέωση κάθε ενεργού πολίτη. Τα όριά της συγκαθορίζονται με βάση τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τις αξίες της ελευθερίας της κοινωνικής δικαιοσύνης.
—————————————————————————
*Ο Ξενοφών Κοντιάδης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και Πρόεδρος του Ιδρύματος Τσάτσου.
*Το άρθρο αυτό αναδημοσιεύεται από το περιοδικό “Μεταρρύθμιση”, (τεύχος της Παρασκευής 4 Μαρτίου 2011).
