Ο Χορός και Ο Χορευτής
How can we know the dancer from the dance?
—W.B. Yeats, Among School Children
Τα πρόσφατα βίαια γεγονότα που συγκλόνισαν τη χώρα μας, φαίνεται πως περνούν σιγά-σιγά στην ιστορία. Η τραγική απώλεια ενός 15χρονου συνοδεύτηκε από δραματικά γεγονότα ‘προς τιμήν του’ που ο ίδιος πιθανότατα δεν θα ενέκρινε. Οι δαίμονες του συλλογικού μας ασυνειδήτου οργίασαν για άλλη μια φορά, παρεμβαίνοντας στην καθημερινή μας επιστασία, εννοώ τις συνήθεις, συνειδητές αναπαραστάσεις του κοινωνικού μας εγώ. Ασφαλώς δεν δύναμαι να ορίσω το τελευταίο (το κοινωνικό μας εγώ). Θα σταθώ όμως στο εξής ερωτηματικό: έχει η παρέμβαση αυτή ανατρεπτική επίδραση στις αναπαραστάσεις του εγώ μας, ή όχι; Με άλλα λόγια, συνιστούν για την κοινωνία μας, τραύμα τα τελευταία γεγονότα ή όχι; Ακόμη περισσότερο, έχει το ‘τραύμα’ αυτό πολιτικό περιεχόμενο; (*)
Θα συγκλίνω προς την άποψη του τραύματος. Οπωσδήποτε, ο θάνατος του Αλέξανδρου παρενέβη αφυπνιστικά και εξεγερτικά στη συνήθη σφαιρική αφασία μας. Η πολλαπλώς προδομένη νέα γενιά, επανανακαλύφθηκε. Το ‘περιθώριο’ επίσης, όπως και η αστυνομία.
Αλλά αυτά, ως υλικά, δεν είναι νέα. Η ιστορία μας βρίθει από κατά συρροήν προδοσίες των εκάστοτε νέων γενεών. Το ‘περιθώριο’ άλλοτε παρακρατικό (στο πρότυπο του Κοτζαμάνη) και άλλοτε αντικρατικό, αλλά ποτέ κοινωνικό (στο πρότυπο της Νάντας) ήταν πάντοτε το ίδιο. Όπως και η αστυνομία, είτε με το πηλίκιο του δραγάτη και του χωροφύλακα, είτε με το κράνος των ΜΑΤ, διαπρέπει διαχρονικά με την απουσία της από τους ουσιαστικούς της ρόλους (να υπηρετεί και να προστατεύει τον πολίτη) και την παρουσία της σε αχρείαστους (να καταστέλλει όχι μόνο αυτό που δεν χρήζει καταστολής, αλλά και οτιδήποτε δεν μπορεί να καταλάβει), αν όχι σε απαράδεκτους ρόλους. Τα πρόσωπα μετεξελίσσονται αλλά ο χορός καλά κρατεί. Και στο χορό αυτό, συμμετέχουν, λιγότερο ή περισσότερο σφιχταγκαλιασμένοι, όλοι!
Θα περίμενε κανείς πως ο μετασχηματισμός όλων αυτών των τραυματικών μνημών σε αφηγήσιμες ιστορίες, δηλαδή σε καλλιτεχνικό και πολιτικό λόγο, θα λειτουργούσε λυτρωτικά για το κοινωνικό μας εγώ και θα οδηγούσε στην ανάπτυξη μιας νέας, ωριμότερης κοινωνικής ταυτότητας.
Δυστυχώς, αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει. Τα περιστατικά κρατικής, παρακρατικής και αντικρατικής βίας αναπαράγονται και ανακυκλώνονται. Η παιδεία παραμένει στα πρότυπα του 19ου αιώνα, δηλαδή την αποστήθιση. Η υγεία αναζητά έτοιμα μοντέλα εκ της αλλοδαπής, κατά προτίμηση με υστέρηση ολίγων δεκαετιών. Η οικονομία της χώρας χρειάζεται κάθε λίγο και λιγάκι, σταθεροποίηση. Η όποια ανάπτυξη γίνεται με δανεικά και σε αντιπαραγωγικές κατευθύνσεις. Οι καλλιτέχνες απουσιάζουν από την καλλιτεχνική παραγωγή όσο και οι υπόλοιποι πολίτες από την κλασική παραγωγή. Έτσι, επιβεβαιώνεται ο χαρακτηρισμός της κοινωνικής αφασίας, ως σφαιρικής, δηλαδή τόσο αφασία αντίληψης όσο και αφασία εκφοράς. Το μόνο που φαίνεται να επιβιώνει είναι μια διαρκής μακαριότητα πως όλα θα περάσουν, όλα θα επανέλθουν στους συνήθεις ρυθμούς. Ακόμη χειρότερα, πως η τιμωρία του όποιου αστυνομικού ή τρομοκράτη, κλείνει και το χορό της βίας.
*.Υιοθετώ τον ορισμό του τραύματος όπως αναφέρεται στο βιβλίο
“The Shattered Self – A Psychoanalytic Study of Trauma”, των Richard Ulman, και Doris Brothers:
“We argue that … the unconscious meaning of real occurrences causes trauma by shattering ‘central organizing fantasies’ of self in relation to selfobject.” και παρακάτω:
“Another way of understanding trauma, then, is that the meaning of an occurrence changes one’s experience of oneself in relation to selfobjects, in ways that are intolerable. In other words, the (unconscious) meaning of an occurrence changes a person’s experience of self.”
