Αναπαραγωγικός Τουρισμός
Η έννοια του ‘ιατρικού τουρισμού’ ή ‘τουρισμού υγείας’, αντιστοιχεί σε οργανωμένο από μεσάζοντες τουρισμό για την εξυπηρέτηση αναγκών της υγείας. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι καινοφανές. Ήδη στην αρχαία Ελλάδα, κόσμος συνέρρεε στα γνωστά Ασκληπιεία της Επιδαύρου, της Περγάμου, της Κω, της Γορτυνίας και αλλού, αναζητώντας ανακούφιση και θεραπεία. Τα τελευταία όμως χρόνια, διευκολυνόμενο από την παγκοσμιοποίηση, τις μεγάλες διαφορές στο κόστος των ιατρικών πράξεων ανά περιοχή, τις ουρές αναμονής σε κάποιες χώρες αλλά και τις λαβυρινθώδεις νομικές διατάξεις, γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη.
Ο όρος ‘αναπαραγωγικός τουρισμός’ ερμηνεύει το υποσύνολο εκείνο του ιατρικού τουρισμού που απευθύνεται στην εκπλήρωση της γονιμοποίησης με ιατρική υποβοήθηση (δηλαδή με τεχνητές μεθόδους), σε χώρα άλλη από εκείνη της καταγωγής των πιθανών γονέων. Οι λόγοι για τους οποίους μπορεί ένα ζευγάρι ή και ένα μεμονωμένο άτομο, να αναζητήσει υπηρεσίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι κυρίως οι κάτωθι:
1) Νομικοί. Μπορεί δηλαδή η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είτε να απαγορεύεται είτε, συνηθέστερα, να περιορίζεται δραστικά από το δίκαιο μιας χώρας και έτσι να αναζητείται η λήψη αυτών των υπηρεσιών στο εξωτερικό.
2) Οικονομικοί. Οι ίδιες ή παρόμοιες υπηρεσίες να προσφέρονται σε άλλη χώρα, σε τιμές πολύ μικρότερες της χώρας προέλευσης. Π.χ., κάθε κύκλος εξωσωματικής γονιμοποίησης κοστίζει στη χώρα μας περίπου 3.500 ευρώ. Η αντίστοιχη διαδικασία στις ΗΠΑ ξεκινά από 10.000 δολάρια και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες κυμαίνεται γύρω στις 6.000 ευρώ.
3) Θρησκευτικοί. Ανάλογα με τη χώρα προέλευσης, οι φραγμοί που επιβάλλονται από την εκκλησία, μπορεί να είναι απαγορευτικοί.
4) Τεχνικοί-Τεχνολογικοί. Το ταξίδι στο εξωτερικό γίνεται με την προσδοκία πως στη χώρα υποδοχής το ζευγάρι θα τύχει ανώτερης ποιότητας φροντίδας, ή θα του εφαρμοστεί πρωτοποριακή μέθοδος, όχι ακόμη διαθέσιμη ή εγκεκριμένη στη χώρα προέλευσης. Σημαντικό ρόλο εδώ μπορεί να παίξει η ύπαρξη πιστοποίησης ή όχι της Μονάδας Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΜΙΥΑ) από εθνικό ή ακόμα καλύτερα, υπερεθνικό οργανισμό πιστοποίησης. Παραδείγματα τέτοιων οργανισμών είναι The Society for International Healthcare Accreditation (SOFIHA), o Healthcare Tourism International, η Trent International Accreditation Scheme κοκ.
5) Πρακτικοί. Κάποτε, οι γραφειοκρατικές διαδικασίες αλλά και οι ουρές αναμονής για τη λήψη υπηρεσιών στη χώρα προέλευσης, προσανατολίζει τα ζευγάρια σε πιό οργανωμένες και διαθέσιμες υπηρεσίες στο εξωτερικό.
Στη χώρα μας, τα ζητήματα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ρυθμίζονται από το νόμο 3305 του 2005 που ακολούθησε τον προγενέστερο 3089 του 2002.
Η νομοθεσία αυτή θεωρείται προοδευτική ιδίως σε σύγκριση με αντίστοιχα νομοθετήματα που ισχύουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Επιτρέπει, π.χ., την προεμφυτευτική διάγνωση, διαδικασία με την οποία ελέγχονται τα έμβρυα για τυχόν κληρονομικά νοσήματα πριν αυτά επιχειρηθεί να εμφυτευθούν στη μήτρα, η οποία είναι απαγορευμένη στις περισσότερες καθολικές χώρες της Ευρώπης. Επιτρέπει επίσης τη συντήρηση εμβρύων στην κατάψυξη, την παρένθετη μητρότητα -όταν δηλαδή μια άλλη γυναίκα κυοφορεί για λογαριασμό της μητέρας του παιδιού- και κυρίως επιτρέπει τη δωρεά ωαρίων. Αυτό, σε συνδυασμό με το χαμηλό κόστος και τα αποδεκτά επίπεδα επιτυχίας, έχει οδηγήσει σε μια κάποια ανάπτυξη του αναπαραγωγικού τουρισμού στη χώρα μας. Πράγματι, αρκετά κέντρα στη χώρα μας επιτυγχάνουν ποσοστά κυοφορίας γύρω στο 30% ανά κύκλο προσπάθειας, ποσοστό που βρίσκεται σε συμφωνία με τα διεθνώς παραδεδεγμένα και το οποίο οδηγεί σε πιθανότητα κυοφορίας περίπου 80% μετά από πέντε κύκλους προσπαθειών. Αυτό θεωρείται σπουδαία επιτυχία αν σκεφτεί κανείς πως ένα φυσιολογικό ζευγάρι που προσπαθεί μόνο του να αποκτήσει παιδί, έχει κάθε μήνα και με την προϋπόθεση των ελεύθερων επαφών, πιθανότητα κυοφορίας περί το 20-25%. Στη χώρα μας, παρά την έλλειψη σχετικών στατιστικών, πιστεύεται πως με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, γεννιούνται κάθε χρόνο με ΙΥΑ, περίπου 4.000 παιδιά.
Οι διαφορές ανάμεσα στην ελληνική νομοθεσία και αυτή άλλων χωρών, είναι σημαντική. Ακόμα και μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχουν σημαντικές διαφορές.
Η περίπτωση της Ιταλίας.
Ο ιταλικός νόμος θεωρείται ο πιό αυστηρός στην Ευρώπη, γεγονός που μάλλον οφείλεται στην ισχυρή επίδραση του καθολικισμού. Ο νόμος αυτός απαγορεύει την έρευνα στα ανθρώπινα έμβρυα καθώς και την κρυοσυντήρηση εμβρύου, την δωρεά γαμετών, την δανεική μήτρα και την θεραπεία γονιμότητας σε ανύπανδρες γυναίκες ή σε ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Περιορίζει επίσης τον αριθμό των ωαρίων, που θα γονιμοποιηθούν, σε τρία την κάθε φορά και ορίζει ότι όσα ωάρια γονιμοποιηθούν πρέπει να μεταφερθούν στη μήτρα ταυτόχρονα. Επιπλέον, απαγορεύει τον προεμφυτευτικό έλεγχο χωρίς καμία εξαίρεση.
Πρόσφατα, μια μελέτη που ανακοινώθηκε από την ίδια την υπουργό υγείας κα Livia Turco, παρουσιάζει τις επιπτώσεις της εφαρμογής του νόμου. Συγκεκριμένα, η μελέτη εμφανίζει ως αποτελεσματα του νέου νόμου τη μείωση του βαθμού επιτυχίας των διαδικασιών και την αύξηση των πολλαπλών κυήσεων. Το χρονικό διάστημα έως το 2005, μετά την εισαγωγή της νέας νομοθεσίας, τα κέντρα που προσφέρουν υποβοηθούμενη αναπαραγωγή παρουσιάζουν πτώση 14,5% στον αριθμό κυήσεων ανά 100 ωάρια που εξάγονται. Πτώση επίσης εμφανίζεται στην μεταφορά εμβρύων από 27,6% το 2003 σε 24,5% το 2005. Το ποσοστό κυοφορίας περισσότερων του ενός εμβρύων αυξήθηκε από 22,7% σε 24,3% λόγω της δεσμευτικής πρακτικής εμφυτεύσεως και των τριών γονιμοποιημένων ωαρίων.
Ένα από τα αποτελέσματα της αυστηρής νομοθεσίας είναι η εξώθηση των ζευγαριών στο εξωτερικό προς υποβοήθηση αναπαραγωγής ή προεμφυτευτικό ελέγχο, αριθμός που εκτιμάται ότι τετραπλασιάστηκε το 2006, με δημοφιλέστερο προορισμό την Ισπανία. Όλες οι προσπάθειες στα ιταλικά δικαστήρια για άρση της απαγόρευσης προεμφυτευτικού ελέγχου έχουν έως τώρα αποτύχει. Πρόσφατα απορρίφθηκε αίτημα ζευγαριού για προεμφυτευτική διάγνωση, το οποίο έφερε υψηλό κίνδυνο γέννησης παιδιού με μεσογειακή αναιμία. Μάλιστα, η γυναίκα είχε υποστεί ήδη δύο αμβλώσεις ενωρίτερα στα πλαίσια προγεννητικού ελέγχου. Το ζευγάρι υποστήριξε ότι ο αποκλεισμός προεμφυτευτικής διάγνωσης εξέθετε την υγεία της γυναίκας σε κίνδυνο αφενός λόγω του ψυχικού στρες και αφετέρου λόγω της πιθανής άμβλωσης. Το επιχείρημα αυτό δεν είναι ασήμαντο, δεδομένου ότι η υπογονιμότητα είναι μια εξαιρετικά ψυχοπιεστική εμπειρία. Συγχρόνως, αφού η κυρίαρχη άποψη είναι ότι η αναπαραγωγή συνιστά σημαντικό στόχο στη ζωή των ανθρώπων, εκείνοι που δε μπορούν να αναπαραχθούν αντιμετωπίζονται ως εάν να μην ακολουθούν τη φυσιολογική πορεία της ζωής. Ακόμη, μιας και η γονεϊκότητα θεωρείται κεντρικός ρόλος στη ζωή των ανθρώπων και κυρίως των γυναικών, όσοι δεν τον εκπληρώνουν θεωρούνται ότι αποκλίνουν από μία ‘φυσιολογική’ πορεία. Συνεπώς, τουλάχιστον κατά ένα μέρος, η υπογονιμότητα βιώνεται ως πρόβλημα επειδή η κοινωνία την αντιμετωπίζει ως τέτοιο. Άλλωστε, όπως έχει υποστηρίξει η Susan Sontag, κάθε μορφή κοινωνικής απόκλισης μπορεί να θεωρηθεί ως ασθένεια.
Η περίπτωση της Γαλλίας.
Με τον τελευταίο νόμο για την ΙΥΑ, το γαλλικό κοινοβούλιο εισήγαγε μια σειρά από βελτιώσεις στο προηγούμενο καθεστώς. Βασικές καινοτομίες του νόμου είναι ότι επιτρέπει πλέον την έρευνα σε υπεράριθμα έμβρυα (ουσιαστικά, έρευνα σε βλαστοκύτταρα), έστω για περιορισμένο χρονικό διάστημα (5 έτη), ότι επιτρέπει την επιλογή γενετικά «συμβατού» εμβρύου για τη θεραπεία προσώπου που πάσχει από σοβαρή γενετική ασθένεια και μπορεί να θεραπευθεί με τη λήψη κατάλληλου μοσχεύματος και ότι ιδρύει ανεξάρτητη ρυθμιστική αρχή για τη βιοϊατρική (ανάλογη της βρετανικής HFEA). Σύμφωνα με τον νέο νόμο, εξ άλλου, η εν λόγω αρχή είναι αρμόδια να πληροφορεί τους συγγενείς προσώπου με γενετική προδιάθεση για ασθένεια, η οποία μπορεί να διαπιστωθεί και στους ίδιους. Ο γιατρός που διαπιστώνει την προδιάθεση ενημερώνει σχετικά την αρχή (η οποία τηρεί απόρρητα τα στοιχεία του), αν αρνηθεί να το πράξει το ίδιο το πρόσωπο. Η ρύθμιση αυτή συμβιβάζει το ιατρικό απόρρητο με την υποχρέωση προστασίας της υγείας των τρίτων.
Ο νέος νόμος δεν επιτρέπει, πάντως την αναπαραγωγή post mortem, ενώ περιορίζει την προσφυγή σε ΙΥΑ, μόνον σε όσους μπορούν να αποδείξουν τουλάχιστον δύο χρόνια έγγαμης ζωής. Απαγορεύει επίσης την κλωνοποίηση (χωρίς διάκριση μεταξύ «αναπαραγωγικής» και «θεραπευτικής»), χαρακτηρίζοντάς την «έγκλημα κατά του ανθρώπινου είδους» και προβλέποντας αυστηρότατες ποινές.
Δεν επιτρέπει επίσης την παρένθετη μητρότητα. Αυτό με τη σειρά του ωθεί ζευγάρια στον αναπαραγωγικό τουρισμό. Διάσημη είναι η περίπτωση ζεύγους που λόγω αγενεσίας της μήτρας της γυναίκας, προσέφυγε στο San Diego των ΗΠΑ, όπου με τη βοήθεια παρένθετης μητέρας απέκτησε δύο δίδυμα κοριτσάκια. Χρειάστηκαν επτά χρόνια δικαστικών αγώνων για να δεχθούν τα γαλλικά δικαστήρια να αναγνωρίσουν τα παιδιά ως φυσικά και όχι αντικείμενα υιοθεσίας.
Η προβολή στο εγγύς μέλλον.
Με τόσες θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στα νομοθετήματα της κάθε χώρας-μέλους της ΕΕ, είναι απορίας άξιον αν μπορεί ποτέ να υπάρξει εναρμόνιση του θεσμικού πλαισίου. Τουλάχιστον για το εγγύς μέλλον κάτι τέτοιο θεωρείται απίθανο.
Επιπρόσθετα, προκειμένου να προστατευθούν τα συμφέροντα της υγείας των πολιτών της ΕΕ, είναι πολύ σημαντικό να θεσπιστούν ποιοτικά στάνταρντς στις εφαρμοζόμενες μεθόδους.
Για το σκοπό αυτό, ο νόμος του 2005, προέβλεψε τη σύσταση και την ανεξάρτητη λειτουργία Εθνικής Αρχής για την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή. Δημιουργήθηκε λοιπόν, βάσει του άρθρου 19 του ν. 3305/2005 η Εθνική Αρχή ΙΥΑ, με ευρύτατες αρμοδιότητες, αποφασιστικές, εποπτικές, γνωμοδοτικές και ελεγκτικές. Βασικό έργο της είναι η διαρκής εποπτεία και ο έλεγχος των ΜΙΥΑ και των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης, η χορήγηση άδειας για να προχωρήσουν ορισμένες διαδικασίες, η τήρηση απόρρητων αρχείων και μητρώων για τις ΜΙΥΑ και τις εφαρμοζόμενες μεθόδους και φυσικά η επιβολή διοικητικών κυρώσεων (επί πλέον από τις ποινικές κυρώσεις) για τις παραβάσεις των όρων των δύο νόμων. Παρά ταύτα, ο έλεγχος και η εποπτεία του χώρου παραμένουν προβληματικοί λόγω της έλλειψης υποδομών και προσωπικού από τα οποία πάσχει η πλήρης ανάπτυξη της Αρχής.
Σε σημερινό (09/12/2009) άρθρο στο ΒΗΜΑ με τίτλο “Ξοδεύουμε το ΑΕΠ στην αγορά φαρμάκων” αναφέρεται πως όπως επισημαίνεται σε πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ “… ξεχασμένη υπόθεση θεωρείται ο ιατρικός τουρισμός, καθώς η χώρα μας βρίσκεται στην τρίτη θέση από το τέλος με τζίρο μόλις 12 εκατ. ευρώ, ενώ οι συγκεκριμένες εισροές βαίνουν μειούμενες 4% κατ΄ έτος.” Δυστυχώς, για άλλη μια φορά αποδεικνύεται πως ως χώρα δεν γνωρίζουμε και δεν εκμεταλλευόμαστε ούτε τα πλεονεκτήματά μας. Η ανάπτυξη του αναπαραγωγικού τουρισμού είναι μια εύκολη υπόθεση για τη χώρα μας χάρις στο εξαιρετικό επίπεδο των υποδομών (κλινικών και εργαστηρίων) και το νομικό πλαίσιο. Οργάνωση και προώθηση απαιτείται και είναι κρίμα να αποτύχουμε και σε αυτό το πεδίο.
[…] This post was mentioned on Twitter by Mike_Korinthos, Chronis Karachalios. Chronis Karachalios said: RT @trianta: «ξεχασμένη υπόθεση θεωρείται ο ιατρικός τουρισμός [στην Ελλάδα (3η θέση από τέλος)]» http://is.gd/5gROH (via @mike_korinthos) […]
[…] Αναπαραγωγικός Τουρισμός (MyStigma) […]
ενδιαφέρον άρθρο..
Πράγματι, η εναρμόνιση του θεσμικού πλαισίου Ελλάδος-ΕΕ είναι το ζητούμενο